Kuşçuluk tabiri Türkiye'de çeşitli devirlerde farklı anlamlar taşımıştır. Osmanlı Devletinin klasik örgütlenmesinin yürürlükte olduğu daha eski devirlerde kuşçu adı daha çok doğan, atmaca gibi yırtıcı kuşları yakalayıp evcilleştirerek bunlarla av yapanlara verilirdi. Padişahın avlanması için av kuşları temin edip besleyen doğancılar önceleri yeniçeri ocağına bağlıyken daha sonra enderun halkına dahil edilmişler ve 17. yüzyılın sonuna kadar faaliyetlerini sürdürmüşlerdir. 19. yüzyıl sonlarında ise İstanbul'da kuşçu tabiriyle saka, florya gibi çeşitli ötücükuşları kafeste besleyen meraklılar kast edilmekteydi.

Klasik devrin kuşçuları hakkında baznamelerden, fermanlardan, tahrir defterlerinden bilgi edinmek mümkündür, fakat yakın geçmişin kuşçuları hakkında bazı edebiyat eserlerindeki kısa değinmeler dışında hemen hiçbir yazılı kaynak yoktur. Halbuki kafeste kuş beslemek cumbalı ahşap evli, Arnavut kaldırımı döşeli dar sokaklı eski İstanbul mahallesinin ayrılmaz bir parçasıydı. Evlerin çoğunda küçük bir tahta kafes içinde bir sakakuşu beslenir, güzel havalarda kafesleri cumba önlerine asılan sakaların birbirlerine seslenmeleri sokağı şenlendirirdi. Güzün bostanlarda, mezarlıklarda kuş tutmak eski İstanbul'da çocuk olmanın icaplarındandı. Bu çocukların çoğu büyüyünce bu hevesi terk eder, pek pek evinde bir sakakuşu bulundururdu. Ancak bir bölümü bir avuç yem karşılığında tatlı ötüşleriyle sahibini engin kırlara, ormanlara götüren bu küçük yaratıklara bir ömür boyu sürecek bir tutkuyla bağlanırdı. İşte kuşçular bunlardı.

Günümüzde hızla yok olan bu geleneğin incelemeye değer olması yalnızca eski hayatımızda yer almış olmasından kaynaklanmıyor. Kuşçular yüzyıllar içinde, ilgilendikleri kuşlar hakkında kısmen öznel olan, kısmen hurafe niteliği taşıyan, fakat çoğunlukla da günümüzün bilimi tarafından doğrulanan bir bilgi dağarcığı oluşturmuşlardı. Dolayısıyla kuşçuluk yalnızca eski hayatımızın bir parçasını oluşturduğu için değil, bu bilgi dağarcığı ve etrafında oluşan renkli kültür sebebiyle de incelenmeye değer.

Bugün İstanbul'da kuşçuluk can çekişmektedir. Şehrin ortasındaki ve çevresindeki yeşil alanların ortadan kalkması, eski mahalle dokusunun kaybolması ve geleneksel kültürden uzaklaşılması ile kuşçuluk da İstanbul hayatındaki yerini hızla kaybetmiştir. Bununla beraber, özellikle eski toplumsal ilişkilerin kısmen de olsa korunabildiği semtlerde olmak üzere, kuşçuluk kültürünün son nesli hâlâ ayaktadır.

Kuşçuluk belirli yabanî kuşların yakalanması, kafeste beslenmesi ve ötüm zamanı genellikle kuşçu kahvelerinde toplanılarak kuşların karşılıklı öttürülmesi faaliyetlerini içerir. Kuşçuların en çok beslediği kuşlar sakakuşu (Carduelis carduelis} ve floryadır (Carduelis chloris). İspinoz (Fringilla coelebs) ve iskete (Carduelis spinus) daha az beslenen kuşlardır. Bu dört tür de ötücükuşlar (Passeriformes) takımının Fringillidae familyasından, tohum yiyerek beslenen kuşlardır.

Sakakuşu 12 cm uzunluğundadır. Sırtı ve yanları kestane, karnı beyazdır. Yüzünde parlak kırmızı bir maske vardır. Maskeyi krem rengi bir şerit çevreler. Bu şerit de siyah bir hilâlle sırttan ayrılır. Kanatları ve kuyruğu siyahtır. Kanatlarının ortasında parlak sarı, enli bir şerit yer alır. Dişi erkeğe benzer, fakat daha ufak ve donuk renklidir. Avrupa, Orta Asya'nın batı kesimi, İran, Anadolu, Kafkasya ve Doğu ve Güney Akdeniz kıyı şeridinde ürer. Üreme mevsiminde ağaçlık çayırlarda, özellikle bahçelerde bulunur. Sık ormanlarda ve yükseklerde bulunmaz. Bir ağaca kurduğu yuvası yerden 4 ilâ 10 m yüksektedir. Dişi 4-6 yumurta yumurtlar ve bir üreme mevsiminde 2-3, ender olarak 4 kere kuluçkaya yatar. Sakakuşunun adının kökeni ilginçtir. Parlak renkleri, güzel ötüşü ve kafeste kolay beslenebilmesi sebebiyle sakakuşunun çok eski dönemlerden beri kafeste beslendiği bilinmektedir. Doğada sakakuşunun yuva yapmak ya da besin elde etmek için küçük dalları iki ayağı ile tünediği zemine kıstırıp kendine doğru çekebildiği gözlenmektedir. Ortaçağda sakakuşunun bu özelliğinin keşfedildiği ve bunun bir seyir haline getirildiği bilinmektedir. Kafeste beslenen sakanın içme suyu küçük bir kap içine konarak kap tüneğe bağlandıktan sonra kafesin dışına sarkıtılmaktadır. Sakakuşu susayınca doğal yeteneğini kullanarak su kabinin ipini ayaklarıyla çekip kabı tünek hizasına getirmekte ve suyu içmektedir. Bu özelliği sakakuşunun sakalık, yani su satıcılığı mesleğinin adıyla anılmasına yol açmıştır.

Florya 15 cm uzunluğunda olup sakaya göre dahi iri yapılıdır. Rengi genel olarak kirli yeşildir. Erkeğinin göğsü sarımtırak , kuyruk ve kanat kenarları limon sarısıdır. Dişi belirgin biçimde ufak ve kahverengi-yeşildir. Floryanın üreme bölgesi de hemen hemen sakanınkiyle aynıdır. Florya da sakakuşu gibi ağaçlık çayırlarda, bahçelerde bulunduğu gibi sakanın pek tercih etmediği orman kenarlarında da görülür. Florya yuvasını genellikle saka gibi yükseğe yapmaz, fakat sık çalıların arasına yaptığı yuvasını iyi gizler. Dişi 4-6 yumurta yapar ve bir mevsimde 2-3, ender olarak 4 kere kuluçkaya yatar. Florya adı Rumca yeşil anlamına gelen floros kelimesinden gelir Eski kuşçuların çoğu florya yerine flürye de derler. Saka ve floryalar üreme mevsiminde genellikle bir bölgede birbirine yakın olarak yuva yapan topluluklar halinde bulunurlar. Fakat bu dönemde çiftler arasında fazla bir etkileşim olmaz. Güz başında üreme mevsiminin sona ermesiyle kuşlar sürüler oluşturarak üreme bölgelerini terk etmeye başlarlar ve gelecek bahara kadar sürü halinde yaşarlar. Saka ve florya tam anlamıyla göçmen kuş değildir. Yani leylekler ya da kırlangıçlar gibi hayat şartları nasıl olursa olsun, her yıl belli bir dönemde ılıman kuşaktaki üreme bölgelerini terk ederek tropikal ya da yarı-tropikal bölgelere göç etmezler. Göç hareketleri çok daha kısa mesafelidir ve hava şartları tarafından belirlenir. Meselâ İstanbul civarında yakalanan kuşların çoğu Balkanlar, daha az olarak Orta Avrupa'nın güneydoğusu ve Ukrayna'dan gelmektedir.

Kuşçuluk faaliyetleri kuşların biyolojisine göre bir yıllık bir çevrim izler. Çevrim Ekimin ortasıyla Kasım sonu arasında kuşların yakalanmasıyla başlar. 1950'lere kadar en çok ökseyle kuş tutulurdu. Ökseotu {Viscum album) ağaçların dal ve gövdelerinde biten ve üzerinde bulunduğu ağacın özsuyunu emerek beslenen, çalı biçiminde asalak bir bitkidir. Ökseotunun tohumlarının kaynatılmasıyla elde edilen son derece yapışkan maddeye de ökse denir. İstanbul kuşçularına göre ökse kahverengi ökse ve yeşil ökse olarak ikiye ayrılır. Türkiye'de bulunanı kahverengi ökse olup kalitesizdir. Yeşil ökse ise geleneksel olarak Yunanistan'dan gelmektedir. Limon ağacının Türkiye'de yaygınlaşmasına kadar Türkiye'ye Yunanistan'ın Ege adalarından, özellikle de Sakız Adasından limon gelirdi. Gemilerle gelen limon Haliç'te Yemiş İskelesine indirilirdi. İstanbul kuşçularına yeşil ökseyi de Sakızlı Rumlar limon gemilerinde getirirmiş Beyrut'ta da yeşil ökse olduğu söyleniyor.

Ökseyle kuş tutmak için önce ökse kuru kızılcık çubuklarına sürülür. Çubuklar yaş olursa ökse kesilir, yani yapışkanlığı ortadan kalkar. Ökse sürülen çubuklar "dikse" denen yapraklı bir dala ya da çalıya raptedilir. Dikse yapraksız olursa ökseli çubuklar güneşte parladığı için dikseye konan kuşlar ürküp kaçabilir. Dikse kuşların geçit yapmasına uygun, daha iyisi kuşların geçit yaptığı bilinen bir açık araziye, tercihan bir tümseğin ya da tepeciğin üzerine dikilir. Diksenin etrafına kafesler içinde yakalanmak istenen türden 3-4 kuş yerleştirilir. Güz ve kış aylarında sürüler halinde yaşayan sakakuşu ve benzerleri sürünün toplu halde hareket etmesi sırasında dağılmamasını sağlamak için sürekli olarak kısa bir ötüşle birbirleriyle haberleşirler. Diksenin etrafına yerleştirilen ve "çığırtkan" denen bu kuşlar uzaktan yaklaşan sürüyü işitince öterek hemcinslerine cevap vermeye başlarlar. Bunu duyan sürü de güvenli bir yer olduğunu zannederek dikseye iner. Yalnız çığırtkanların insana alışmış "eski" kuşlar olmaları gerekir; eğer henüz insana alışmamış kuşlar kullanılırsa bunlar uyarı ötüşü vererek sürüyü kaçırırlar. Kuşlar dikseye kondukdan sonra bir bölümü ökseli çubuklara yakalanır. Ökseye tutulan kuş başaşağı döner. Kuşçular da ökseyi tükürükle veya suyla çözerek kuşları birer birer toplarlar. Ökseli kızılcık çubukları 7-8 yıl kullanılabilir. Fazla nemde bozulur. Ökse kurursa şekerli su veya rakıyla ıslatılır.

1950'lerde Yunanistan'dan ökse getirmenin artık mümkün olmaması üzerine (muhtemelen Yunanistan'dan limon ithaline gerek kalmamasından dolayı) ağla kuş tutmak yaygınlaştı. Bu yöntemde yine diğer usuldeki gibi yer seçimi yapılır. Ortaya saka tutulacaksa sakadikeni, florya tutulacaksa sap ayçiçeği konur. Bu bitkinin tohumları bu kuşların doğada en severek yedikleri besinlerdir. Yanına ''patalya (veya petelye) değneği" denen, çatal uçlu bir değnek dikilir. Her çatala "patalya" denen bir kuş, kanatlarının altından ve sırtından geçen ve "gömlek" adı verilen bir bez kuşaktan bağlanır. Gergi ipleriyle gerili olan ağ ise çekilince bu bölgenin üzerine kapanacak biçimde yere kurulur. Ağın etrafına yine kafesler içinde çığırtkanlar yerleştirilir. Uzaktan sürü görününce patalya değneği ipinden çekilerek patalyaların çırpınması sağlanır. Amaç sürünün dikkatini çekmek ve onlarda içgüdüsel olarak mevcut bulunan hemcinslerinin yanma konma isteğini uyandırmaktır. Sürü dikenlere konduğu zaman çeki ipiyle ağ çekilerek kuşlar yakalanır.

Kuş tutmada en çok toprağa çakılan dokuz kazıkla raptedilip gerildiği için "dokuz kazık" denen dikdörtgen ağ kullanılır. Bu ağın kurulmasının mümkün olmadığı dar yerlerde ise dört veya beş kazıkla tutturulan, üçgen şeklindeki "muska ağ" kullanılır. Kuş ağları sardalya gözü balık ağından torlu olarak yapılır.

İstanbul'da eskiden kuş tutulan yerlerin başında Yenibahçe bölgesi geliyordu. Bugün adı bile unutulmak üzere olan Yenibahçe, Bayrampaşa (Likos) Deresinin Edirnekapı ile Topkapı arasında surlardan içeri girdiği kesimden dere yatağı boyunca Aksaray'a doğru uzanan ve büyük bölümü bahçe ve bostanlarla kaplı olan bir bölgeydi. Bu yeşil örtünün arsasına serpiştirilmiş, çoğu bostancı Arnavutlara ait evler de vardı. 1955'te Vatan Caddesi'nin açılması sırasında dere yatağı ve bostanlar büyük ölçüde tahrip edilerek Yenibahçe ortadan kaldırıldı. Bugün o bostanların yerleri Vatan Caddesi, Emlâk Bankası apartmanları, Karayolları Lojmanları, Emniyet Müdürlüğü vs. tarafından işgal ediliyor. 1930'lar-50'ler arasında Kuşçu Yakup'un Yenibahçe'deki bahçesinde baharda ve yazın kuş öttürülür, güzün kuş tutulurmuş. Yenibahçe dışında sur içinde Altımermer ve Sultanselim'deki çukurbostanlarda, yani eski Bizans sarnıçlarında, sur dışında Mevlânakapı ilerisinde Anastos'un bostanında, Edirnekapı'dan Yedikule'ye uzanan mezarlıklarda, Çırpıcı Çayırı yakınında Cevizlibağ'da kuş tutulurmuş. Üsküdar tarafında ise Seyidahmet Deresi, Çamlıca, Toygartepe, Karacaahmet başlıca kuş tutma yerleriydi.

Çağdaş arkeoloji, yanlızca maddesel kültür ürünleriyle ilgilenmez; kültürleri yaşadıkları doğal çevreyle birlikte de ele alır. Bunun için arkeolojinin iş birliği yaptığı bilim dallarına her geçen gün yenileri katılmaktadır. Şüphesiz ki bu bilim dallarının incelediği konular da kazı alanlarından çıkmaktadır. Örneğin bir kazıda bulunan kemikleri arkeozoolog, bitkileri arkeobotanist ve maden nesneleri de arkeometallurjist inceler.

Dünya tarihinde bilinen en eski kuş betimlemesi Chauvet Mağarası'ndadır. Yaklaşık 30-35 bin yıl öncelerine ait olan bu kuş pek çok yerde bir baykuş olarak tanımlansa ve genel olarak öyle sayılabilse de, kulak tüylerinin varlığından dolayı, olasılıkla bir Puhu’dur. Kulak tüyleri olan diğer baykuş türleri İshakkuşu ve Kulaklı Orman Baykuşu’dur. Chauvet Mağarası’ndaki puhunun sırtı çizilmiştir ve/fakat yüzü tam olarak arkasına dönüktür. Bu baykuşların kafalarını 180 derece çevirebilmeleriyle ilgili de en eski betimdir.

Neolitik Çağ’ın başlamasıyla birlikte şimdilik bildiğimiz betimlenen kuş türü sayısı da artar. Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ yerleşimleri olan Nemrik, Jerf el Ahmar ve Nevali Çori’de yırtıcı kuş betimlemeleri ortaya çıkar. Aynı döneme ait Göbekli Tepe’deki taş stellerin üzerinde de kuş betimlemeleri vardır.

Kuşların belki bir ağ ile yakalanmasının betimlendiği sahne oldukça ilginçtir. Yine Göbekli Tepe’de bulunan stellerin üzerinde çeşitli hayvanlarla birlikte bir de “olası” leylek betimi vardır. Çanak Çömlekli Neolitik Çağ’da Çatal Höyük mabetlerindeki akbaba betimlemeleri olasılıkla ölümün sembolü olarak duvarlara çizilmişlerdir. Burada betimlenen kara akbabaların başsız insanlara saldırıyormuş gibi betimlenmiş olması ölü/ölü atayla ilgili ayinlerde, cesedin üzerindeki etlerin önce akbabalar tarafından temizlendiğini ve cesedin ondan sonra gömüldüğünü anlatıyor olabilir.

Kalkolitik Çağ’da betimlenen kuşlar bahri, kaşıkçı, flamingo, leylek, kuğu, akbaba, kumru ve puhudur. Halaf kültürünün gerek yayıldığı alan ve gerekse etkileşim kurmuş olabileceği alanlar içinde, kuşların belki yüz binlerce yıldır süren Avrupa, Asya ve Afrika kıtaları arasındaki göçlerinin izlenebileceği alanlar da vardır. Bu durumda çanak çömlekte betimlenen kuşların sadece yerel özelliklerden çok, tüm Eski Dünya’nın ekolojisini yansıtması olasıdır.

Kuş bezekleriyle bezenen çanak çömleklerin bazılarında, betimlenen kuş cinslerinin ve hatta türlerinin saptanabilmesi, şüphesiz, çevrenin iyi gözlemlenmiş ve bu gözlemlerin ayrıntılı bir şekilde çanak çömleğe çizilebilmiş olmasından dolayıdır. Bundan yola çıkarak Halaf kültürü topluluklarının, çevrelerini iyi tanıdıklarını ve gözlemlerini ayrıntılı bir şekilde yansıtabildiklerini düşünmemiz yanlış olmayacaktır. Diğer yandan önemli bir sonuç da tanımlanabilen sekiz kuş türünden dördünün (flamingo, kaşıkçı, bahri, kuğu) göller ve sazlıklar gibi sulak alanlarda yaşamakta oluşudur. Bu da Halaf topluluklarının sulak alanlarla olmuş olan ilişkisinin anlaşılmasına katkı sağlamaktadır. Sonuç olarak, bir kültürün ilişki içinde olduğu kuşların tanınması, o kültürün yaşadığı doğal ortam, besin ekonomisi, çevresiyle olan ilişkileri ve mitolojik öğelerinin anlaşılmasına olanak sağlayabilir.

Tunç Çağlarına ait çanak çömlekler üzerinde betimlenen kuş türleri şunlardır: kaşıkçı, flamingo, leylek, ördek, kuğu, akbaba, kumru/güvercin ve baykuş.

Kuşlar Sümer mitolojisinde önemli bir yere sahiptirler. Gilgameş’in sözde babası Uruk kralı Emmekar bir falcıdan kızının doğuracağı çocuğun kendisini öldürüp krallığı elinden alacağını duymuş. Bunun üzerine kral kızını bir kuleye kapattırmış ve yanına da bir bekçi koymuş. Fakat kız yine de hamile kalmış ve doğan çocuğu gören bekçi kraldan korkarak çocuğu, yani Gilgameş’i kuleden aşağıya atmış. O sırada kulenin altından bir kartal geçmekteymiş. Çocuğun düştüğünü gören kartal onu özenle alıp bir bahçeye bırakmış.

İlk kez Sümerlerin yazdığı Tufan efsanesinde de kuşların önemli bir rolü vardır. Tufan bittiğinde, çevrede bir kara parçasının bulunup bulunmadığını anlamak için önce bir güvercin uçurulmuş, konacak yer bulamayan güvercin geri dönmüştür. Bunun üzerine bir kırlangıç bırakılmış, fakat o da aynı nedenden geri dönmüştür. En son olarak, bir karga uçurulmuştur ve karga konacak bir yer ve yiyecek bulduğu için geri dönmeyince çevrede bir kara parçasının olduğu anlaşılmıştır.

Boğazköy, Kuşaklı ve Keban baraj gölü çevresinde yapılan kazılarda ortaya çıkan metinlere dayanılarak, Hititlerin kuşlardan kaz, keklik, birkaç tür ördek, kartal, şahin ve turnayı tanımladıkları bilinmektedir. Yunan mitolojisinde baş tanrı Zeus’un alametlerinden birisi kartaldır. Bu dönemden sonra kuşların kanatlarını, çoğunlukla gökyüzünde olduğu düşünülen tanrılardan haber getiren meleklerin sırtında görmeye başlarız ve bu betim günümüzde de sürer. Tanrılar hep yukarıdadır ve insan hep aşağıdadır; onlara ulaşmak için kanat ve uçmak gerekir. Uçağın, roketlerin icadından önce insanlar için en ulaşılmaz alanlardan biri de gökyüzüydü ve belki de bu yüzden kuşlar hep tanrıyla insan arasındaymış gibi düşünüldü.

Hıristiyanlık’ta da kuşlar önemli simgelerdir. Örneğin güvercin kutsal ruhu simgeler. Bu konuda çok iyi bir betimlemeyi ressam Michelangelo’nun Yahya’nın İsa’yı vaftiz ederken betimlediği resimde görebiliriz: Bu resimde kutsal ruh, bir güvercin şeklinde Yahya ve İsa’nın üzerlerinden uçmaktadır. El Greco da, “Cebrail’in Meryem’e Haber Getirmesi” adlı tablosunda melek Cebrail’i kanatlı olarak resmetmiştir. Ayrıca İncil’in çeşitli yerlerinde yaklaşık 25’ten fazla yerde kuşlardan söz edilmiş ve akbaba yenmesi yasaklanmıştır. İslam efsanelerinde de kuşlardan sıkça söz edilmiştir. İslam’a Sümer efsanelerinden girdiği anlaşılan Tufan efsanesi İslam’da biraz daha değişiktir. Nuh’un yaptığı geminin başı ve arkası bir horozu andırmaktadır ve genel olarak gövdesi kuşa benzemektedir. Bu geminin en altına dört ayaklı hayvanlar, ortasına insanlar ve en üst katına da kuşlar konmuştur. Bu, İslam’da da tanrının yukarıda olduğu ve kuşların tanrıyla insan arasında olduğunun düşünüldüğünü göstermektedir. Nuh Tufanı olarak bilinen tufan efsanesinin sonunda Nuh, yine bir kara parçasına yakın olup olmadıklarını anlamak için kuşlardan yararlanır. Fakat artık uçurulan kuşların sıralaması değişmiştir; önce karga uçurulur. Fakat karga suda yüzen bir leşe konduğu için geri dönmez ve daha sonra güvercin uçurulur. Güvercin ayaklarında yosun, ağzında zeytin dalıyla gemiye döndüğünde karanın yakın olduğu anlaşılır. Bunun üzerine tanrı bu fedakarlığı dolayısıyla güvercinin boynuna bir nişan takar (İslam Ansiklopedisi: “Nuh”).

Yaygın olarak bilinen bir başka İslam efsanesi de peygamber Muhammet’in düşmanlarından kaçarken saklandığı mağarayla ilgilidir. Efsaneye göre, Muhammet mağaraya girip saklandığında bir örümcek hemen mağaranın girişine ağ örmüştür ve bir güvercin de mağara içindeki yuvasında bulunur. Bunları gören düşmanları mağarada kimsenin olamayacağını düşünümüştür. Müslümanlar, kuşlara olan bu borçlarını yaptıkları büyük yapılardaki kuş köşkleriyle ödemeye çalışmışlardır. Osmanlı mimarisinin özellikle 18 ve 19. yüzyıl eserlerinde bu tür kuş köşklerini görmek hala mümkündür.

Çağdaş sanatta kuşların ne kadar büyük bir yer tuttuklarını anlatmak ne yazık ki, bu küçük yazıda mümkün değildir. Ancak, burada iki örneğe değinebiliriz. Hollandalı ressam Van Gogh’un intiharından önce yaptığı son resmin, bu konuda bazı tartışmalar sürse de, “Buğday Tarlası ve Kargalar” olduğu düşünülmektedir. 1890’da çizilen bu resimde fırtınalı bir gökyüzünde uçuşan kargalar vardır. Van Gogh şöyle yazmıştır: “Kafesteyim, bir kafesteyim ve ihtiyacım olan her şey yanımda, aptallar! İsteyebileceğim her şeye sahibim! Ah sevgili tanrım, özgürlük istiyorum, yani diğer kuşlar gibi bir kuş olmak.”. Bu yazının da gösterdiği gibi, kuşlar çok zaman özgürlüğün de simgesidir.

Çağdaş sanatla ilgili bir diğer örnek de, Picasso’nun yapıtlarıdır. Picasso’nun Türkiye’de de sergilenmiş seramiklerinin arasında baykuş ve ördek betimleri de vardır. Çocukluğunda yaptığı resimlerde sık sık güvercinlere yer veren Picasso, güvercinin evrensel bir barış simgesi olmasında önemli rol oynamıştır. 1949’da, yaptığı bir güvercin resminin üyesi olduğu Fransız Komünist Partisi’nce hazırlanan “Dünya Barış Kongresi”nin afişinde kullanılmasından sonra Picasso, doğan kızına “güvercin” anlamına gelen “Paloma” adını koymuştur.

İnsanların kuşları simge olarak kullanmalarını tarihin her döneminde görebiliriz ve bu simgelerden yola çıkarak bazen toplumların yaşadıkları doğal çevreyle ilgili bilgiler, bazen de mitolojilerini öğrenebiliriz. Bugün de bu tür simgeler kullanılır. Pek çok ülkenin ordularının simgesi, gücü simgeleyen kartaldır. Kartal Roma İmparatorluğu’nun simgesi olduğu gibi, bugün de Amerika’nın simgesidir. Eski Mısır’da şahinlerin güneşle ilgili oldukları düşünülürdü ve bugün de pek çok toplum şahinlerin ruhlarla ilgili olduğunu düşünür. Bugün şahin, Asyalı toplumların çoğunda bir prestij sembolüdür.

Betimlenen en eski kuş olan baykuş, Yunan mitolojisinde Athena’nın simgesidir. Bugün çoğunlukla kötülükle ilgili olarak düşünülür; hatta Meksika’da şeytanın simgesi olarak görülür. Yine de Meksika’nın da dahil olduğu, dünyanın pek çok yerinde insanları baykuş bibloları biriktirir.

Doğadaki leşleri yiyerek, bulaşıcı hastalıkların yayılmasına engel olan akbabalar, çoğunlukla ölümle ilgili olarak düşünülür. Eski Mısır’da büyüsel güçleri olduğuna inanılan akbabalar, İnkalar için tanrılara mesaj götüren bir kuştur.

Güvercinler dünyanın her yerinde barışın sembolüdürler. Pek çok din için kutsal sayılırlar. Sembolizmde güvercin ya da kumruların önem kazanmasının bir nedeni de insanlarla birlikte, şehirlerde yaşamalarıdır. Güvercin ve kumru betimlerinin ortaya çıkışını hem şehirleşmenin bir aşaması olarak görebiliriz, hem de, bu kuşların insanlarla birlikte yaşama alışkanlıklarını ne zaman kazandıklarını bu betimlerden yola çıkarak saptayabiliriz.

Tarih öncesine genel olarak baktığımızda, insanın betimlediği yaklaşık on tür kuş kuş olduğunu, bunlardan altısının sulak alanlarda yaşayan kuşlar olduklarını, üçünün yırtıcı kuşlar olduklarını görürüz. Paleolitik Çağ için şimdilik bilinen yalnızca bir kuş betimi olsa da, betimlenen kuş türü sayısının Neolitik Çağ’la birlikte arttığını söyleyebiliriz. Bu artışın Neolitik Çağ’ın daha iyi bilinmesinden dolayı olmadığını kabul edersek, Neolitik Çağ’ın simge kullanımı konusunda da yenilikler getirdiğini düşünebiliriz.